Powiat radzymiński

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat radzymiński
powiat
1867–1916, 1919–1939 i 1944–1952
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

gub. warszawska (1867–1915)
GG Warszawskie (1915–1916)
warszawskie (1939–1944)
warszawskie (1944–1952)

Data likwidacji

1952

Siedziba

Radzymin

Powierzchnia

1076 km²

Populacja (1946)
• liczba ludności


79 700

• gęstość

74 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich

2 / 2 / 2 / 2
(1867, 1921, 1933, 1952)

Liczba gmin wiejskich

14 / 10 / 12 / 11
(1867, 1921, 1933, 1952)

brak współrzędnych

Powiat radzymiński – historyczny powiat istniejący w latach 1867–1916, 1919–1939 i 1944–1952 na terenie obecnego woj. mazowieckiego. Granice powiatu odpowiadały w przybliżeniu obszarowi dzisiejszego powiatu wołomińskiego. Ośrodkiem administracyjnym był Radzymin.

1867–1914[edytuj | edytuj kod]

Powiat powstał 1 stycznia 1867 w guberni warszawskiej w Królestwie Polskim krótko po upadku powstania styczniowego, w związku ze zmianami administracyjnymi przeprowadzonymi przez władze carskie. Powiat został utworzony z części dawnego powiatu stanisławowskiego (z części południowo-zachodniej powiatu stanisławowskiego utworzono powiat nowomiński, a część północno-zachodnią włączono do powiatu węgrowskiego[1]). Powiat radzymiński obejmował w oryginalnym składzie:

W ramach korekty reformy w 1868 roku zniesiono 5 gmin: Cygów (włączoną do gminy Ręczaje), Mlęcin (włączoną do gminy Rudzienko), Pniewnik (włączoną do gminy Strachówka), Pogorzelec (włączoną do gminy Jadów) i Słupno (włączoną do gminy Radzymin)[3]. Powiat obejmował odtąd w 2 miata i 9 gmin wiejskich[1].

13 października 1870 władze rosyjskie zniosły miasto Jadów, włączając je jako osadę do gminy Jadów[4]

W 1872 roku powiat radzymiński obejmował 309 wsi i osad, 99 folwarków i jedno miasto – Radzymin. Ludność powiatu liczyła wówczas 44 942 osoby. Przemysł składał się z kilku gorzelni, 2 browarów, fabryki materiałów drzewnych, 10 cegielni i 2 kaflarni[1].

W 1889 roku do powiatu radzymińskiego przyłączono gminę Kamieńczyk (utworzoną w 1870 roku ze zniesionego miasta Kamieńczyk[5]) z powiatu węgrowskiego w guberni siedleckiej[6].

I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

W 1915 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły administrację cywilną i przekształciły gminę Kamieńczyk w miasto[7]. Równocześnie pozostałe miejscowości gminy (wszystkie położone na prawym brzegu Liwca a należące uprzednio do gminy Łojki) – Brzuza, Burakowskie, Czaplowizna, Gajówka, Gwizdały, Jerzyska, Koszelanka, Łojki, Łosiewice, Nadkole, Rafa, Szynkarzyzna, Szumin i Wywłoka – włączono do powiatu węgrowskiego. Weszły one głównie w skład gminy Łochów, oprócz najdalej na wschód wysuniętych miejscowści (Szynkarzyzna, Czaplowizna i Gajówka), które włączono do gminy Sadowne.

22 marca 1916 generał-gubernator warszawski zarządził likwidację powiatu i tak 16 marca 1916 do powiatu warszawskiego przyłączono gminy Radzymin (w całości) i Ręczaje (w całości), mały fragment gminy Małopole i około połowy gminy Klembów[8]. Pozostałe tereny włączono 22 marca 1916 do powiatu nowomińskiego[9]. Granicę powiatową w gminie Klembów przeprowadzono między wsiami Wola Rasztowska (powiat warszawski) a Roszczep (powiat miński)[8], po czym z obszaru wschodniego, w powiecie mińskim, utworzono nową gminę Tłuszcz; część włączono do gminy Małopole[10]. Zachodnie tereny m.in. z Klembowem powłączano do gmin Radzymin i Ręczaje, po czym gminę Klembów zniesiono[11].

1919–1939[edytuj | edytuj kod]

W 1919 reaktywowano powiat radzymiński w odrodzonej Polsce i nowym w woj. warszawskim[12]. Pod względem administracyjnym,

1 lipca 1925 zdecydowano się niewielką gminę Kamieńczyk powiększyć o[17][18]:

1 stycznia 1926 część obszaru gminy Radzymin włączono do miasta Radzymina: wieś Radzymin Kościelny, wieś Radzymin Poduchowny, folwark Radzyminek wraz z nieruchomościami powstałymi z parcelacji tegoż folwarku, wieś Wioskę Radzymińską o obszarze gruntów według rejestrów podatkowych 461 ha 20 a (645 mórg), nieruchomość pod nazwą hipoteczną "Dybów Mały" oraz ziemie otrzymane przez mieszczan, rolników miasta Radzymina w zamian za serwituty z majątku Radzymin Miasto o obszarze 802 ha 3 a według tabeli likwidacyjnej miasta Radzymina[21].

1 lutego 1926 część obszaru gminy Ręczaje włączono do miasta Wołomina: folwark Wołomin-Dwór, wieś Wołomin, nieruchomość ziemską o obszarze 0,56 ha (1 morga), położoną między plantem kolei warszawsko-wileńskiej a przedmieściem Wołominek oraz część wsi Lipiny A o obszarze 22,4 ha (40 morgów), przylegającą od strony zachodniej do miasta Wołomina, a od strony południowo-wschodniej graniczącą z drogą do wsi Lipiny B[22].

1 kwietnia 1927 z gminy Zabrodzie wyłączono wieś Waganka, włączając ją do gminy Tłuszcz[23].

1 października 1928 z części obszaru gminy Radzymin utworzono gminę Kobyłka, która powstała jako gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych. W jej skład weszły miejscowości: Chór, Czarna, Grabicz, Janmarki, Kanik-Michlewizna, Kobylak, Kobyłka, Mironów-Górki, Maciołki, Nadarzyn, Turów, Czarna Mała, Sosnówka i Ulasek, folwarki: Czarna Kobyłka i Stary Dwór oraz majątki: Orszagowo, Batorówka, Arkuszewo i Zosinek[24].

1 lipca 1930 utworzono gminę Urle z części obszaru gmin[25]:

1 kwietnia 1933 do gminy Zabrodzie w powiecie radzymińskim przyłączono wsie Młynarze i Grądy z gminy Somianka w powiecie pułtuskim w tymże województwie, położone na południowym brzegu Bugu, lecz na północ od jego starorzecza na skutek zmiany nurtu rzeki[26].

1 kwietnia 1939 do gminy Kobyłka przyłączono część obszaru gminy Ręczaje, obejmującą gromady Grabicz i Ossów. Tego samego dnia od gminy Zabrodzie wyłączono gromadę Strachów (wieś Strachów oraz letnisko Nadliwie) oraz część gromady Kukawki (niezamieszkane Strachów-Kukawki), które włączono do gminy Kamieńczyk[27]. Wreszcie 1 kwietnia 1939, kosztem gminy Ręczaje, zasilono także po raz trzeci Wołomin, włączając do niego gromadę Sławek oraz część gromady Lipiny Nowe (kolonię Kurp, kolonię Lipiny-Letnisko, kolonię Gródek, osadę Karczemna oraz osady wsi Lipiny A od nr 1 do nr 33 włącznie)[28].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Od 27 października 1939 omawiany obszar należał administracyjnie do dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa. Przeprowadzono nowe zmiany administracyjne, przyłączając powiat radzymiński do Landkreis Warschau w dystrykcie warszawskim, który w związku z tym zwiększył się o:

W 1940 roku okupant zniósł gminę Urle, włączając jej obszar do dwóch gmin[29]:

W 1943 roku okupant zniósł gromadę Grabie w gminie Ręczaje, dzieląc ją na Grabie Nowe i Grabie Stare, a Ręczaje Nowe przemianował na Ręczaje Niemieckie[29].

Ze względu na znaczną odległość siedziby starosty warszawskiego do części stanowiącej przed wojną powiat radzymiński, Niemcy utworzyli dla niej w Radzyminie ekspozyturę powiatu warszawskiego (tzw. Landkomisariat).

1944–1952[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej przywrócono w dawnych granicach powiat radzymiński w województwie warszawskim. Odnośnie składu administracyjnego, jedynie gminy Urle nie przywrócono, zachowując jej podział na wzór władz okupacyjnych[30].

1 lipca 1948 od gminy Strachówka odłączono gromadę Pniewnik, włączając ją do gminy Borze w powiecie węgrowskim w województwie warszawskim[31].

1 stycznia 1949 utworzono gromady Grabie Nowe i Grabie Stare ze zniesionej gromady Grabie w gminie Ręczaje[32] oraz gromadę Kowalicha z części gromady Marianów w gminie Małopole[33]. W gminie Strachówka powstała także nowa gromada Jaczewek[34].

1 stycznia 1949 zniesiono gminę Małopole, po czym z jej obszaru utworzono gminę Dąbrówka z siedzibą w Dąbrówce[35].

Zniesienie powiatu radzymińskiego[edytuj | edytuj kod]

1 lipca 1952 roku siedzibę powiatu radzymińskiego przeniesiono z Radzymina do przerastającego go Wołomina, zmieniając równocześnie nazwę powiatu wołomińskiego na wołomiński[36].

Zmiany dodatnie[edytuj | edytuj kod]

Nowy powiat wołomiński otrzymał zmieniony kształt, kiedy to przyłączono do niego 1 miasto i 22 gromady (6,53% jednostek) ze zniesionego powiatu warszawskiego[34][37][38][39]:

Zmiany ujemne[edytuj | edytuj kod]

Granica powiatu wołomińskiego zmieniła się też przez odłączenie od niego 18 gromad należących dotąd do powiatu radzymińskiego[37][38][34][42]:

Zmiany wewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Ponadto zmieniły się niektóre granice gmin wewnątrz powiatu wołomińskiego, a należących dotychczas do powiatu radzymińskiego; zniesiono też dwie gromady[37][38][34]:

Dalsze losy[edytuj | edytuj kod]

Powiat wołomiński zlikwidowano w 1975 i przywrócono w 1999 w związku z kolejnymi reformami administracyjnymi.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Opis powiatu radzymińskiego pod względem topograficzno-historycznym, statystycznym, hygienicznym i lekarskim (1872) w bibliotece Polona
  2. ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
  3. ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)
  4. ↑ Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)
  5. ↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)
  6. ↑ Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914. Warszawa: PWN, 1986, s. 358–359.
  7. ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego
  8. ↑ a b Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau. 1916 nr 25 (22 III).
  9. ↑ Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau. 1916 nr 27 (7 IV).
  10. ↑ Historia Gminy Tłuszcz.
  11. ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego.
  12. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395.
  13. ↑ a b c Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 1 : m.st. Warszawa : Województwo warszawskie
  14. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140.
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 czerwca 1919 r. w sprawie włączenia gminy Rudzienko powiatu Radzymińskiego do powiatu Mińsko-Mazowieckiego (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 1919, nr 37, poz. 481).
  16. ↑ 1 kwietnia 1930, już w powiecie mińskim, dokonano zmiany granicy gmin Rudzienko i Czarnogłów: do gminy Czarnogłów przyłączono wsie Strzebula, Żebrówka i Nart z gminy Rudzienko, a do gminy Rudzienko przyłączono wieś Duchów z gminy Czarnogłów (Dz.U. z 1930 r. nr 22, poz. 201). 1 kwietnia 1939 od gminy Rudzienko odłączono gromadę Ołdakowizna oraz folwark Poręby Leśne z gromady Poręby Nowe, włączając je do gminy Stanisławów, natomiast do gminy Rudzienko włączono gromady Czarnogłów, Kamionka i Wólka Czarnogłowska ze zniesionej gminy Czarnogłów (Dz.U. z 1939 r. nr 41, poz. 274)
  17. ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 18, poz. 134
  18. ↑ a b c Wykreślone w sprostowaniu błędu (Dz.U. z 1925 r. nr 86, poz. 605).
  19. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
  20. ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240
  21. ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 117, poz. 831
  22. ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 13, poz. 89
  23. ↑ Dz.U. z 1927 r. nr 27, poz. 220.
  24. ↑ Dz.U. z 1928 r. nr 84, poz. 745.
  25. ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 43, poz. 372
  26. ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 11, poz. 70
  27. ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 24, poz. 163.
  28. ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 23, poz. 152
  29. ↑ a b c Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement (1943)
  30. ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
  31. ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 44, poz. 318
  32. ↑ Warszawski Dziennik Wojewódzki. 1949, nr 1, poz. 3
  33. ↑ Warszawski Dziennik Wojewódzki. 1949, nr 1, poz. 3
  34. ↑ a b c d Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
  35. ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 28, poz. 208
  36. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185.
  37. ↑ a b c Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185.
  38. ↑ a b c Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 181.
  39. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 177.
  40. ↑ Pozostały obszar gminy Okuniew wszedł głównie w skład nowej gminy Halinów (13 gromad) oraz gminy Sulejówek (1 gromada) w nowo utworzonym powiecie miejsko-uzdrowiskowym Otwock.
  41. ↑ Pozostały obszar gminy Nieporęt (12 gromad) włączono do nowo utworzonego powiatu nowodworskiego: 9 gromad pozostało przy gminie Nieporęt, a 3 włączono do nowo utworzonej gminy Skrzeszew. Do gminy Nieporęt dołączono także 2 gromady z gminy Jabłonna (dotychczas w powiecie warszawskim) i 3 gromady z gminy Radzymin (dotychczas w powiecie radzymińskim, patrz ponieżej).
  42. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 177
  43. ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67
  44. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 39, poz. 272

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Powiat radzymiński (1867–1952)
Przynależność wojewódzka
Miasta (→)
Gminy wiejskie (→)
Województwo warszawskie (II Rzeczpospolita)
  • miasto wojewódzkie – Warszawa (wydzielone)
Powiaty ziemskie

herb województwa warszawskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powiat_radzymiński&oldid=73866479”